„Erntefest”: 80. rocznica największej masowej egzekucji w trakcie II wojny światowej

„Dożynki” były pokłosiem udanego powstania żydowskiego w obozie zagłady w Sobiborze, do którego doszło kilkanaście dni wcześniej, 14 października.

3 listopada 1943 r. we wczesnych godzinach rannych oddziały Waffen SS i policji otoczyły szczelnym kordonem obóz pracy dla Żydów w Trawnikach. Zaskoczonych więźniów – mężczyzn, kobiety i dzieci – prowadzono grupami do wykopanych kilka dni wcześniej rowów i mordowano strzałami z broni maszynowej. W ciągu kilku godzin zabito wszystkich więźniów tego obozu oraz doprowadzonych do Trawnik Żydów zatrudnionych w pobliskiej Dorohuczy, ok. 10 tys. osób. Równocześnie trwało mordowanie żydowskich więźniów obozów lubelskich, tych dużych, zlokalizowanych przy ul. Lipowej i na lotnisku, tzw. Flugplatzu, jak i kilku mniejszych komand roboczych. Od wczesnych godzin rannych kolumny więźniów prowadzono na teren obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie ich rozstrzeliwano. Ten sam los spotkał wszystkich żydowskich więźniów tego obozu. Kordon tworzyły oddziały Waffen SS przybyłe do Lublina z różnych części Generalnego Gubernatorstwa, które wzmocniły miejscowe siły SS i policji. Bezpośrednimi wykonawcami egzekucji były niewielkie komanda złożone z lubelskich i zamiejscowych SS-manów. Aby zagłuszyć strzały, z głośników zainstalowanych przez urząd propagandy szefa dystryktu w Lublinie emitowano muzykę marszową i taneczną. „Krwawa środa” na Majdanku pochłonęła 18 tys. ofiar.

Następnego dnia, 4 listopada, również przy dźwiękach dobiegającej z głośników muzyki, rozstrzelano wszystkich więźniów z obozu pracy w Poniatowej. Łącznie zamordowano około 42 tys. żydowskich więźniów obozów w Lublinie, Trawnikach i Poniatowej, a także kilku innych niewielkich obozów pracy zlokalizowanych w dystrykcie lubelskim.

Państwowe Muzeum na Majdanku przypomni o tych wydarzeniach w trzech miejscowościach, w których odbyły się egzekucje. W dniach 3-5 listopada w Lublinie, Trawnikach i Poniatowej zaplanowano prezentacje, wykłady, zajęcia edukacyjne i wydarzenia o charakterze artystycznym, których celem jest upowszechnienie wiedzy o dokonanej na Lubelszczyźnie eksterminacji ludności żydowskiej oraz oddanie hołdu pomordowanym.

Lublin

3 listopada
11:00 Państwowe Muzeum na Majdanku
Ceremonia upamiętniająca ofiary akcji „Erntefest”
Miejsce spotkania: parking przy Mauzoleum

12:00 Centrum Obsługi Zwiedzających PMM
„A hejm. Do domu” – próba otwarta fragmentu monodramu Jolanty Deszcz-Pudzianowskiej, aktorki Teatru im. J. Osterwy w Lublinie. „A hejm. Do domu” to przejmująca artystyczna opowieść o więźniarce Majdanka Poli Braun – popularnej artystce przedwojennej Warszawy, która zginęła 3 listopada 1943 r.

Trawniki

3 listopada

15:30 Złożenie kwiatów przy Pomniku Ofiar Niemieckiego Obozu Pracy w Trawnikach
16:00 Gminny Ośrodek Kultury w Trawnikach
Panel poświęcony historii obozu pracy
- Sebastian Różycki, Marek Michalski „Wykorzystanie Systemów Informacji Przestrzennej w rekonstrukcji obozów w Trawnikach: potencjał historyczny i propozycje upamiętnienia
- Krzysztof Tarkowski „Plany obozu pracy dla Żydów w Trawnikach z lat 1942–1944”

Poniatowa

4 listopada
15.00–16.00 Zwiedzanie wystawy plenerowej pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”
16.00–16.30 Powitanie uczestników konferencji – Paweł Karczmarczyk, burmistrz Poniatowej
Wprowadzenie do konferencji – Tomasz Kranz, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku
16.30–17.50 Key lecture: Andrzej Żbikowski „Warszawscy Żydzi w obozach na Lubelszczyźnie po powstaniu w getcie warszawskim”

5 listopada
9:00 Debata pt. Akcja „Reinhardt”: organizacja, obozy, ofiary / Paneliści: Alina Skibińska, Martyna Grądzka-Rejak, Dariusz Libionka (dyskusja będzie transmitowana on-line)
10.30–11.00 Jakub Chmielewski „Obozy pracy przymusowej wokół Sobiboru”
11.30–12.00 Sebastian Różycki, Marek Michalski „Rekonstrukcja topografii obozu pracy dla Żydów w Poniatowej z wykorzystaniem danych przestrzennych”
12.00–12.30 Artur Podgórski „Działalność gospodarcza W.C. Többensa w niemieckim obozie pracy przymusowej w Poniatowej w 1943 r. ”
12.30–13.00 Wojciech Lenarczyk „«Erntefest». Zagłada ostatnich Żydów na Lubelszczyźnie”
13:30
Pomnik Pamięci Więźniów Niemieckiego Obozu Pracy w Poniatowej
Ceremonia upamiętniająca ofiary niemieckiego obozu pracy dla Żydów w Poniatowej i operacji „Erntefest”