Zamość. Osiemdziesiąta rocznica likwidacji getta. Marsz Pamięci odbędzie się w niedzielę

W 1941 r. Niemcy zdecydowali, iż ludność żydowska Zamościa zostanie przeniesiono do getta na zamojskim Nowym Mieście. Panowały tam fatalne warunki, dochodziło też do brutalnych „wywózek”. 11 kwietnia 1942 r. Niemcy otoczyli zamojskie getto. Ludność zebrano na rynku Nowego Miasta (obok siedziby Judenratu). Żydów pognano ul. Lwowską, w kierunku Starego Miasta. Tych, którzy nie mieli siły iść, zabijano (tak zginęło ponad 150 osób).

Transport pojechał do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. Szacuje się, że podczas tej akcji zginęło ponad 3,1 tys. osób, w tym ok. 700 dzieci do lat 14. To był jednak dopiero początek represji.

Zamojskie getto nadal było jednak przeludnione. Trafiali do niego także Żydzi z wysiedlanych miejscowości Lubelszczyzny. Było też ponad 2 tys. Żydów z zagranicy, m.in. z Niemiec, Czech i Węgier. Co jakiś czas przeprowadzano tam kolejne, brutalne wywózki „na śmierć”. Mieszkańcy zamojskiego getta stracili wszelką nadzieję. W październiku 1942 r. nadal przebywało tam jednak ponad 4 tys. osób. Wtedy Niemcy postanowili „oczyścić miasto z Żydów”. 16 października 1942 r. przeprowadzono likwidację getta. Tym razem lokalnych oprawców wspierał specjalny batalion żandarmerii zmotoryzowanej, sprowadzony z Warszawy.

O godz. 5 nad ranem getto znów zostało otoczone kordonem Niemców. Scenariusz się powtórzył. Opornych wyciągano z domów, bito lub mordowano na miejscu. Potem tłum pędzono ulicami: Lwowską, Peowiaków i Lubelską, tym razem do Izbicy. Ludzie szli piątkami, a kolumna rozciągała się na kilkaset metrów. Tych, którym zabrakło sił, zabijano. Taki los spotkał ponad 100 osób (byli to głównie starcy i dzieci). Ten koszmarny marsz trwał osiem godzin. Tak Żydzi trafili do getta przesiedleńczego w Izbicy.

„W Izbicy Żydzi byli bardzo krótko, wywieziono ich do Bełżca na zagładę” - pisał Michał Bojarczuk, kronikarz z Zamościa. „Jeszcze tego samego dnia inna grupa Niemców rozpoczęła plądrowanie mieszkań pożydowskich w getcie, szukając wartościowych rzeczy. Wiatr roznosił tumany pierza z rozprutych piernatów, psy wałęsały się po pustych ulicach i w nocy niemiłosiernie wyły. Trupy żydowskie leżały na ulicach i w zaułkach. Polakom do getta wstęp był wzbroniony pod karą śmierci”.

Przez kilka dni Niemcy poszukiwali jeszcze w zamojskim getcie ukrywających się Żydów. Znaleźli kilkuset. Niektórych rozstrzelano na żydowskim cmentarzu, resztę popędzono do Izbicy.„Przez dłuższy jeszcze czas odnajdywano Żydów w getcie, ukrytych w różnych zakamarkach, okropnie wynędzniałych i wyczerpanych nerwowo” – pisał Michał Bojarczuk. „Zabijano ich na miejscu”.

Ofiary tych strasznych wydarzeń zostaną uczczone w Zamościu w szczególny sposób. Bo w tym roku przypada 80 rocznica likwidacji zamojskiego getta. „Z inicjatywy Janusza Kupczyka, radnego miejskiego z Zamościa, Marka Kołcona, historyka i autora strony Żydowski Zamość oraz Daniela Sabacińskiego, pracownika FODŻ powstała społeczna inicjatywa upamiętnienia tych tragicznych wydarzeń i oddania hołdu pomordowanym w ramach Akcji "Reinhardt" – czytamy w opisie wydarzenia.

W piątek (14 października) Marek Kołcon wygłosi prelekcję pt. „Zagłada getta w Zamościu. Odbędzie się ona w dawnej, staromiejskiej synagodze przy ul. Pereca 14 w Zamościu. Początek godz. 17.30. Następnego dnia zaplanowano wyjazd do Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu. Uczestnicy wyruszą tam o godz. 11 z ul. Pereca w Zamościu.

W niedzielę (16 października) odbędzie się Marsz Pamięci. Jego uczestnicy wyruszą o godz. 14 ze skweru przy dawnej, nowomiejskiej synagodze Zamościa (ul. Mikołaja Reja 11). Następnie zaplanowano przejście do przystanku kolejowego „Zamość Starówka”. Dawniej funkcjonowała tam tzw. rampa buraczana. Z tego miejsca mieszkańców getta wywożono m.in. do obozu zagłady w Bełżcu.