Co przysługuje zwolnionemu pracownikowi w Polsce, a co za granicą? Porównaj przepisy

Na 62 kraje uwzględnione w raporcie „International Employment Law Guide” firmy Deloitte, w 37 z nich obowiązuje okres wypowiedzenia, a zwalnianym pracownikom przysługuje odszkodowanie. W większości krajów szczególne zasady obowiązują w przypadku zwolnień grupowych. W obliczu pandemii COVID-19 poszczególne rządy wprowadziły specjalne mechanizmy wsparcia dla pracodawców. Zazwyczaj firma, która pobiera państwową zapomogę w związku z epidemią, nie może w tym czasie wypowiedzieć umowy z przyczyn niezależnych od pracownika (np. dokonać zwolnień grupowych).

Również w Polsce pracodawca, który otrzymał dofinansowanie na ochronę miejsc pracy z tarczy antykryzysowej, ma utrudnione zadanie. Nie może on wypowiedzieć umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika.

Kto nie może zatrudnić pracownika?
W większości uwzględnionych w raporcie państw pracownika mogą zatrudnić wyłącznie podmioty prawne (trzeba posiadać osobowość prawną i zdolność do czynności prawnych). Wyjątek od tej reguły zaobserwowano w 16 krajach, w tym w Polsce.

Czy za granicą obowiązuje okres próbny?
Niemal wszystkie państwa dopuszczają możliwość zatrudnienia na okres próbny. W Polsce umowę o pracę na okres próbny można zawrzeć maksymalnie na trzy miesiące, a czas obowiązywania takiej umowy należy określić w jej treści. W innych krajach na długość okresu próbnego często ma wpływ rodzaj zajmowanego stanowiska. Przykładowo, we Francji okres próbny pracownika biurowego nie powinien trwać dłużej niż dwa miesiące, ale w przypadku menedżera może on wynieść nawet cztery miesiące. Krajami, w których pracodawcy nigdy nie zatrudniają na okres próbny, są Belgia i Chile.

Ile wynosi okres wypowiedzenia?
Pewne różnice występują także w odniesieniu do rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy. W 70 proc. przypadków przy wypowiedzeniu umowy trzeba przestrzegać okresu wypowiedzenia. Z tego obowiązku zwalnia jedynie jednorazowe odszkodowanie wyrównawcze lub urlop dla pracownika z zachowaniem przez niego prawa do wynagrodzenia.

W Polsce należy przestrzegać okresu wypowiedzenia, ale dodatkowo pracodawcy mają możliwość rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym. Jeżeli pracownik jawnie nie przestrzega zasad obowiązujących w firmie, pracodawca może wręczyć mu tzw. dyscyplinarkę, ale powinien udowodnić, że doszło do ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.

Jeśli w umowie nie ma innych ustaleń, okres wypowiedzenia w Polsce wynosi:

• 2 tygodnie dla osób zatrudnionych krócej niż 6 miesięcy,
• 1 miesiąc dla osoby pracującej co najmniej 6 miesięcy, ale krócej niż 3 lata,
• 3 miesiące dla osób ze stażem powyżej 3 lat.

Pod względem wypowiedzenia dla pracownika najkorzystniejsza jest umowa na czas nieokreślony. W takim przypadku pracodawca, który zwolni pracownika, musi w uzasadnić swoją decyzję w jasny i zrozumiały dla drugiej strony sposób. Z tego powodu niektórzy pracodawcy proponują rozwiązanie umowy za porozumieniem stron. Przy takiej formie w świadectwie pracy nie będzie informacji o zwolnieniu, ale były pracownik traci możliwość rejestracji jako bezrobotny w urzędzie pracy bezpośrednio po wygaśnięciu stosunku pracy.

Co należy się zwolnionemu pracownikowi?
Rodzaj i wysokość świadczeń przysługujących zwalnianym pracownikom różnią się między sobą, w zależności od kraju i stażu pracy. W Polsce osoba pracująca od kilku lat, która otrzymała wypowiedzenie z przyczyn niezależnych od niej, może liczyć na: wynagrodzenie za okres wypowiedzenia lub odszkodowanie za okres wypowiedzenia, odprawę pieniężną i świadczenie socjalne.

Ten sam pracownik w Grecji czy na Ukrainie otrzyma wyłącznie odprawę. Pracownik ze stażem pracy przekraczającym 10 lat, zwolniony nie z własnej winy, w Polsce otrzyma te same rekompensaty co osoba z kilkuletnim stażem pracy, ale w wyższych kwotach. Mniejsze przywileje wynikające ze stażu pracy przysługują osobom zatrudnionym w Norwegii czy Singapurze.

Pod względem kosztów zwolnienia pracownika Polska plasuje się mniej więcej po środku skali. Oznacza to, że w wielu krajach rekompensaty wypłacane pracownikom są wyższe niż u nas.

Kiedy pracownik dostanie odprawę?
W przypadku zwolnień grupowych nie wszystkim pracownikom przysługuje odprawa z tytułu zwolnienia grupowego. W Polsce mogą na nią liczyć jedynie osoby pracujące w firmie zatrudniającej co najmniej 20 pracowników. Wysokość odprawy pozostaje uzależniona od stażu pracy i wynosi:

• równowartość miesięcznego wynagrodzenia dla osób pracujących mniej niż 2 lata,
• odpowiednik 2 pensji dla osób pracujących 2-8 lat,
• 3 wypłaty dla osób pracujących powyżej 8 lat.

Zgodnie z polskimi przepisami zwolnienia grupowe nie mogą objąć osób pod szczególną ochroną, np. pracowników, którym brakuje czterech lat do osiągnięcia wieku emerytalnego czy większości kobiet w ciąży. (W ich przypadku można natomiast zmienić warunki zatrudnienia i wynagrodzenia.)

Kiedy można przeprowadzić zwolnienia grupowe?
Pracodawca, który chce dokonać zwolnień grupowych, musi spełnić szereg określonych ustawowo wymogów, jak też wprowadzić odpowiednie regulacje. Powinien także przestrzegać z góry określonych terminów. Przed zwolnieniami należy porozumieć się z reprezentantami pracowników lub związkami zawodowymi i zgłosić swój zamiar w urzędzie pracy. Wybór osób do zwolnienia także musi odbyć się zgodnie ze ściśle określonymi kryteriami.